چرا جمهوری آذربایجان به‌دنبال بستن گذرگاه لاچین است؟

به گزارش «راهبرد معاصر»؛ نیکول پاشینیان، نخست وزیر ارمنستان چندی پیش در مجلس این کشور نتیجه مذاکرات مسکو با همتایان روس و جمهوری آذربایجان را درباره رفع انسداد کریدور لاچین رضایت‌بخش ندانست. وی گفت، یکی از موضوعات مورد بحث به شرایط بشردوستانه جاری در قره‌باغ و بسته شدن غیرقانونی کریدور لاچین مربوط می‌شد.

وی افزود: نمی‌توان گفت نتیجه مذاکرات رضایت‌بخش بود. مسدود شدن کریدور لاچین در حضور صلح‌بانان روس بسیار ناراحت‌کننده است. برای حل و فصل این وضعیت همچنان به مذاکره با شرکای روس ادامه خواهیم داد.

نخست‌وزیر ارمنستان روز جمعه نیز در اظهارات دیگری عنوان کرد: به دلیل محاصره منطقه قره باغ بحران انسانی در منطقه افزایش یافته است، ساکنان از حق تردد در آن محروم هستند و مواد لازم اولیه و غذا با اختلال از سوی نیروهای حافظ صلح و صلیب سرخ ارائه می شود.

پاشینیان گفت: پیامد بستن این منطقه این است که مردم تنها می توانند کالاها را در فروشگاه ها فقط با کوپن های صادر شده به‌وسیله دولت قره باغ خریداری کنند تا امکان مدیریت ذخایر مواد غذایی وجود داشته باشد.

وی با بیان اینکه عرضه گاز طبیعی و برق به قره باغ قطع شده است، گفت: مهم‌ترین پیامد این موضوع در ماه‌های زمستان این بود که تمام مدارس و مهدکودک‌ها، مؤسسات آموزش عالی تعطیل و حدود ۳۰ هزار کودک و دانش‌آموز از حق تحصیل محروم شدند. البته با گرم شدن هوا در فصل بعدی مهدکودک‌ها، مدارس و دانشگاه‌ها باز شدند و روند آموزشی دوباره برقرار شده است.

علاوه بر این، هم‌زمان با افزایش تنش‌های مرزی میان جمهوری آذربایجان و ارمنستان، بار دیگر احتمال شعله‌ور شدن آتش جنگ در منطقه قفقاز جنوبی افزایش یافته و باکو مدعی است، ایروان برخلاف توافق آتش‌بس سال 2020 میلادی امکان فعالیت کریدور زنگزور بدون حضور نیروهای ارمنی را فراهم نمی‌کند.

همچنین مقام های آذری ادعاهای دیگری درباره تمامیت ارضی ارمنستان و تصرف برخی مناطق این کشور مطرح می‌کنند. در چنین شرایطی قدرت‌های منطقه‌ای و بازیگران فرامنطقه‌ای با توجه به ملاحظات راهبردی پایتخت‌های خود قصد دارند روند صلح قفقاز  را به سمت و سوی مورد علاقه‌شان هدایت کنند.

اقدامات غیرقانونی جمهوری آذربایجان منطقه را دچار تنش و بستر مناسبی برای اعمال گسترده زور و خشونت مهیا می کند

در چنین شرایطی ترکیه، بروکسل و واشنگتن قصد دارند با مهندسی مذاکرات صلح به نفع کریدورهای کالا- انرژی جهان ترک و تضعیف موقعیت ژئوپلیتیکی ایران، نظم امنیتی منطقه قفقاز جنوبی را به نفع خود تغییر دهند.

تحولات مرزی جمهوری آذربایجان و ارمنستان، مناقشه ها بر سر قره‌باغ و روند مذاکرات صلح اخیر باعث شد تا گفت‌وگویی با «آرسن آواگیان»، سفیر جمهوری ارمنستان در ایران داشته باشیم که مشروح آن بیان می‌شود. 

راهبرد معاصر: پس از محاصره گذرگاه لاچین، تنش‌ها بر سر قره باغ کوهستانی عمیق تر شد. احتمال وقوع برخوردهای جدید را در این زمینه چگونه ارزیابی می‌کنید؟

آواگیان: جمهوری آذربایجان 23 آوریل با نقض ماده ششم بیانیه نهم نوامبر سال 2020 میلادی و انسداد رسمی گذرگاه لاچین واقع در حوزه مسئولیت نیروهای حافظ صلح روسیه، پست بازرسی ایجاد کرد. این اقدام در حالی انجام شد که طرف آذربایجانی از 12 دسامبر 2022 میلادی به بهانه های واهی محیط زیستی به‌طور غیرقانونی گذرگاه را مسدود کرده بود.

بی‌تردید هدف این اقدام طرف آذربایجانی پاک‌سازی قومی و تحقق سیاست خالی کردن کامل قره باغ کوهستانی از ارامنه است. این اقدامات با وجود اعلامیه های صریح جامعه بین الملل و به‌ویژه حکم صادر شده و قابل اجرای سال جاری دادگاه بین المللی محقق می شود. 

این اقدامات غیرقانونی جمهوری آذربایجان منطقه را دچار تنش و بستر مناسبی برای اعمال گسترده زور و خشونت مهیا می کند. همچنین طرف آذربایجانی به تجاوزات خود علیه سرزمین‌های تحت  حاکمیت رسمی جمهوری ارمنستان ادامه می‌دهد. شاهد این مدعا، حملات توپخانه ای و خمپاره ای یگان‌های نظامی آذربایجان در روزهای 11 و 12 آوریل سال جاری علیه مواضع ارامنه در سوتک، گوت، و شورژای علیاست. 

طرف ارمنستانی همواره تعهد و پایبندی  خود را به استقرار صلح و امنیت در منطقه اعلام داشته است، ولی موضع گیری ایروان با واکنش شایسته ای در باکو که به سیاست‌های تهاجمی و غیرسازنده خود ادامه می‌دهد، مواجه نمی‌شود. معتقدیم هدف این اقدامات شکست و نتیجه نگرفتن از روند مذاکرات و افزایش تنش در منطقه است.

راهبرد معاصر: چندی پیش مذاکراتی با میانجی‌گری آمریکا میان ارمنستان و جمهوری آذربایجان انجام شد. نتیجه آن را چگونه ارزیابی می‌کنید؟ آیا میانجی‌گری آمریکا با ابتکارات انجام شده از سوی جمهوری اسلامی ایران منافات ندارد؟

آواگیان: مذاکرات در چند سطح انجام می‌شود. در روزهای اخیر مذاکراتی در واشنگتن و بروکسل و 19 می نیز ملاقاتی میان وزیران امور خارجه ارمنستان و آذربایجان انجام شد. آرارات میرزویان و جیحون بایرامف از اول تا چهارم می در واشنگتن مذاکراتی انجام دادند و با آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه و جیک سالیوان، معاون رئیس جمهور و مشاور امنیت ملی آمریکا ملاقات کردند.

موضع گیری ایروان با واکنش شایسته ای در باکو که به سیاست‌های تهاجمی و غیرسازنده خود ادامه می‌دهد، مواجه نمی‌شود

وزیران امور خارجه ارمنستان و آذربایجان  نظرات خود را درباره وضعیت فعلی ابراز و مواضع خود را در ارتباط با حل و فصل موضوعات  موجود ارائه کردند. دو طرف درباره برخی مواد  طرح توافقنامه دوجانبه «استقرار صلح و روابط میان دو دولت» پیشرفت و تفاهم داشتند و در عین حال تأکید کردند در برخی مواضع  در زمینه موضوعات محوری هم‌گرایی وجود ندارد.

14 می در بروکسل ملاقات سه جانبه ای میان نیکول پاشینیان، شارل میشل رئیس شورای اروپا و الهام علی اف، رئیس جمهور آذربایجان برگزار و در آن موضوعات مربوط به رفع تهدید حمل و نقل منطقه ای و زیرساخت‌های اقتصادی، تعیین حدود مرزی و حفظ امنیت مرزی دو کشور، توافقنامه برقراری روابط میان ارمنستان و آذربایجان، ضرورت توجه به حقوق و امنیت مردم قره باغ کوهستانی و نیز موضوع اسیران، مفقودالاثرها و دیگر موارد انسانی بررسی شد. 

تأکید این موضوع لازم است، طرف ارمنی اصولاً مخالف تعارض منافع نیروهای مختلف  و ایجاد تنش و برخورد در منطقه است. علاوه بر این، به نظر ما تلاش‌های مشترک  همکاران علاقمند به استقرار صلح و امنیت در قفقاز جنوبی است که  سرانجام به حل مشکلات و رفع تضادهای  موجود منجر خواهد شد.

در این زمینه جمهوری ارمنستان اهمیت بسیاری برای اعلام موضع صریح جمهوری  اسلامی ایران در بالاترین سطح ممکن  درباره حاکمیت و تمامیت ارضی جمهوری ارمنستان قائل است.

راهبرد معاصر: مدتی است در برخی رسانه‌ها مطالبی با مضمون نارضایتی جمهوری ارمنستان از نیروهای حافظ صلح روسی  به چشم  می‌خورد. موضع شما در این زمینه چیست؟

آواگیان: جمهوری ارمنستان نگرانی های خود را در این زمینه به‌طور رسمی اعلام  و بیانیه سه جانبه  نهم نوامبر سال 2020 میلادی نیز به صراحت حوزه مسئولیت‌های نیروهای حافظ صلح روسی را مشخص کرده است. 

با وجود این، از زمان امضای بیانیه تاکنون شاهد مواردی از بروز تخلف در این زمینه بوده ایم که بارزترین نمونه آن انسداد غیرقانونی گذرگاه لاچین است. ابتدا با نام جعلی «فعالان  محیط زیست» و سپس از 23 آوریل تاکنون به‌وسیله نیروهای مسلح آذربایجان این روند ادامه یافته است.

همان‌گونه که بیان شد، وزارت امور خارجه ارمنستان در این زمینه از روسیه خواسته است با رفع انسداد غیرقانونی گذرگاه و خارج کردن نیروهای آذری از نوار امنیتی گذرگاه لاچین به وظایفی که طبق ماده ششم بیانیه سه جانبه برعهده گرفته است، عمل کند. 

جمهوری ارمنستان اهمیت بسیاری برای اعلام موضع صریح جمهوری اسلامی ایران در بالاترین سطح ممکن درباره حاکمیت و تمامیت ارضی جمهوری ارمنستان قائل است

وزارت امور خارجه ارمنستان همچنین از دولت‌های عضو سازمان ملل متحد دارای منشور امنیت بین المللی نیز خواسته است، به صراحت نسبت به اقدامات تضعیف کننده امنیت منطقه ای از سوی آذربایجان واکنش نشان دهند و در راستای اجرای بی چون و چرای حکم مجمع عالی بین المللی اقدامات عملی انجام دهند. 

راهبرد معاصر: روند مذاکرات ارمنستان و ترکیه چگونه دنبال می‌شود؟

آواگیان: روند  فعلی عادی سازی روابط میان ترکیه و ارمنستان از اواخر سال 2021 میلادی آغاز شد. با هدف عادی سازی روابط میان دو کشور نمایندگان ویژه ارمنستان و ترکیه چهار بار با یکدیگر ملاقات کرده اند، تماس‌های سطح بالایی میان رهبران ارمنستان و ترکیه، وزیران امور خارجه و رؤسای مجالس ملی دو کشور انجام شده است. 

در سایه عادی سازی روابط ارمنستان و ترکیه پروازهای مستقیم میان دو کشور ازسر گرفته و نیز مشکلات قبلی در مسیر تحقق حمل و نقل بار هوایی مرتفع  شده است. 

علاوه بر این، برای گشودن مرز زمینی برای شهروندان کشورهای ثالث و افراد با گذرنامه سیاسی توافقاتی انجام شده است. متأسفانه آنکارا یک گام به عقب برداشت و مانع از عبور هواپیماهای خطوط هوایی ارمنستان از حریم هوایی ترکیه شده است. در هر صورت طرف ارمنستانی بسیار امیدوار است مشکلات موجود به سرعت مرتفع  و همه توافقات به‌دست آمده محقق شوند. 

ارمنستان با درک بسیار بالا نسبت به هراس و وحشت حاصل از فجایع طبیعی و یادآوری زلزله مخرب سال 1988 میلادی شهر اسپیتاک، نسبت به زلزله ششم فوریه در جنوب شرقی ترکیه موضع منفعلانه ای اتخاذ نکرد. 

به‌دنبال گفت‌وگوی تلفنی هفتم فوریه نخست وزیر ارمنستان با رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه اعضای گروه تجسس و امداد ارمنستان به منطقه زلزله زده اعزام  شدند و با نجات جان انسان‌ها نقش خود را در رفع عواقب زلزله به خوبی ایفا کردند. 

در آن روزها مرز زمینی ارمنستان – ترکیه پس از دهه ها انسداد، گشوده شد که به‌ این‌ وسیله ارمنستان در دو نوبت محموله های کمک‌های انسان‌دوستانه به ترکیه ارسال کرد. در پانزدهم فوریه سال جاری وزیران امور خارجه ارمنستان و ترکیه در آنکارا در راستای به‌کارگیری تلاش مشترک برای بازسازی پل آنی واقع در مرز ارمنستان و ترکیه به توافقاتی دست یافتند.

راهبرد معاصر: طرف ارمنستانی بارها درباره تخریب میراث فرهنگی ارامنه از سوی جمهوری آذربایجان اعتراض کرده است. آثار تاریخی و مذهبی ارامنه در ترکیه نیز وضعیت مطلوبی ندارند. با توجه به اینکه جمهوری اسلامی ایران در راستای حفاظت از آثار تاریخی ارامنه از هیچ کوششی دریغ نکرده است، برخورد سه کشور را در ارتباط با این موضوع چگونه ارزیابی می‌کنید؟

آواگیان: زمانی که  صحبت از میراث فرهنگی ارامنه در میان است، قدردانی نکردن از برخورد دلسوزانه دولت ایران نسبت به میراث تاریخی ارامنه غیرممکن می‌نماید. با مساعدت های دولت جمهوری اسلامی ایران ده‌ها کلیسا و بنای معروف دیگر بازسازی شده اند. 

رهبری جمهوری ارمنستان و همه ارامنه قدردان و ثناگوی ملت دوست، ایران هستند. دلسوزی ایران نسبت به فرهنگ ارامنه شاهد و سند روابط تمدنی و وابستگی  هزاران ساله تاریخی دو دولت و حکومت است. همچنین سند این مدعا  بازسازی مسجد گوهر آقا در شهر شوشی با مساعدت طرف ایرانی قبل از جنگ 44 روزه است.

با وجود این، خط مشی  آذربایجان در زمینه برخورد وحشیانه نسبت به آثار تاریخی ارامنه  کاملاً روشن است و متأسفانه باید گفت، این موضوع جدید نیست. در گذشته ای نه چندان دور حاکمان آذربایجان با اقدامات افراطی آرامستان  قرون میانه جلفا را در کرانه رود ارس واقع در نخجوان  تخریب کردند. تا قرن بیستم میلادی صدها آثار و ابنیه تاریخی ارامنه در نخجوان وجود داشت که امروز همه آنها ویران و تخریب شده اند.

آذربایجان این خط مشی مجرمانه خود را در قره‌باغ کوهستانی نیز ادامه می‌دهد. هر آنچه امکانش هست، تخریب می‌شود ولی زمانی‌که صحبت از آثار معروفی در میان باشد که تخریب آن احتمالاً بازتاب وسیعی به‌دنبال خواهد داشت، آذربایجان هویت ارمنی آن را کتمان می‌کند و به «معماری آلبانیایی» زائیده تفکر خود نسبت می‌دهد.

 
وقاحت طرف آذربایجانی در این اقدام به حدی رسیده است که رئیس جمهور آذربایجان در مقابل دوربین‌ها دستور پاک‌سازی نوشته های ارمنی از دیوارهای کلیسا صادر می‌کند. بیان این نکته خالی از لطف نیست که آذربایجان تاکنون اجازه ورود یونسکو را به قره‌باغ کوهستانی نداده است. 

طرف آذربایجانی مدام و به‌ویژه در سازمان‌هایی که ارمنستان در آن حضور ندارد، سعی در مذهبی جلوه دادن مناقشه قره‌باغ و معرفی ارمنستان به‌عنوان دشمن اسلام و سوءاستفاده از ایدئولوژی حساس وحدت و همبستگی اسلامی می‌کند و مدارک جعلی مبنی بر ویرانی تعدادی از مساجد قره‌باغ کوهستانی به‌وسیله طرف ارمنستانی ارائه می‌دهد. 

به موازات سیاست تخریب و ویرانی میراث فرهنگی ارامنه، آذربایجان سعی می‌کند عین این سیاست را نسبت به ایران نیز اعمال کند. به‌ویژه اینکه سال گذشته و در چهارچوب «نشست عالی پارلمان اروپا» نمایندگان آذربایجانی حاضر در ایروان با پخش اطلاعیه های دروغین، مسجد کبود ایروان  را مسجدی آذربایجانی نامیدند و همچنین در بالاترین سطح دولتی در باکو تلاش‌های مستمری در راستای معرفی نویسندگان شهیر ایرانی به‌عنوان شعرای آذربایجانی انجام داده اند و می‌دهند.